یکی از نکات مهم تربیتی در دعای عرفه که امام حسین (علیه السلام ) بیان میکنند توکل کردن بر خداست در دعای عرفه آمده :
اِلهى … فَانْصُرْنى وَعَلَیْکَ اَتَوَکَّلُ فَلا تَکِلْنى وَاِیّاکَ اَسْئَلُ ؛ مرا يارى ده، و بر تو توّكل میكنم، پس مرا وامگذار، و از تو درخواست میكنم.
و همچنین در قسمت دیگرآن آمده ؛ اِلهى کَیْفَ اَخیبُ وَاَنْتَ اَمَلى اَمْ کَیْفَ اُهانُ وَعَلَیْکَ مُتَّکَلى .
خدايا من چگونه نااميد شوم و حال آنكه تو آرزوى منى، يا چگونه خوار گردم درصورتیكه اعتمادم بر توست .
كسى كه دوست دارد قوى‏ترين مردم باشد، پس، بايد به خداوند توكّل‏ كند.
هر چه منبع قدرت، قوى‏تر و شكست ناپذيرتر باشد، فرد نيز قدرتمندتر و شكست ناپذيرتر مى‏گردد. خداوند، قدرت مطلق است و لذا توكّل بر او نيز شما را قوى‏ترين خواهد ساخت‏ .1
البته معناى توكل‏ اين نيست كه انسان از وسائل و اسباب پيروزى كه خداوند در جهان ماده در اختيار او گذاشته است، صرفنظر كند چنان كه در حديثى از پيغمبر اكرم ص نقل شده است كه هنگامى كه يك نفر عرب، پاى شتر خود را نبسته بود و آن را بدون محافظ رها ساخته بود و اين كار را نشانه توكل‏ بر خدا مى‏دانست به او فرمود: اعقلها و توكل‏ ؛ يعنى پايش را ببند و سپس توكل كن .
بلكه منظور اين است كه انسان در چهار ديوار عالم ماده، و محدوده قدرت و توانايى خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمايت و لطف پروردگار بدوزد، اين توجه مخصوص، آرامش و اطمينان و نيروى فوق العاده روحى و معنوى به انسان مى‏بخشد كه در مواجهه با مشكلات اثر عظيمى خواهد داشت‏ .2

————————————-

1-عباس پسنديده، هنر رضايت از زندگى، دفتر نشر معارف ، قم، چاپ: 9، 1390 ، صفحه 159 .
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد3 ، ص149 .