یکی از نکات مهم این است که انسان همواره از خدا طلب خیرو نیکی و هدایت کند امام نیز در دعای عرفه این نکته را برای ما یاد آور می شود و میفرماید :
اَللّهُمَّ فى هذِهِ الْعَشِیَّهِ نَصیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تَقْسِمُهُ بَیْنَ عِبادِکَ وَنُورٍ تَهْدى بِهِ وَرَحْمَهٍ تَنْشُرُها ؛ خدايا در اين شب برای ما قرار ده، از هر خيرى نصيبى كه ميان بندگانت تقسيم میكنى، و نورى كه با آن هدايت می نمايى، و رحمتى كه می گسترانى … .
خدا وند از روش های مختلفی انسان ها را هدایت میکند که قرآن و اهل بیت (علیهم السلام ) از مهمترین آن ها هستند.
قرآن كريم كتاب هدايت‏ انسان است. پس بايد او را در تمام ابعاد و استعدادهايش، هدايت‏ و يارى دهد به همين دليل برخى از رهنمون‏هاى قرآن براى پرورش عقل و فكر انسان سامان يافته و برخى ديگر به نورانيت و شفاى دل و جان اختصاص دارد.1
اين كتاب، چون سِمَت هدايت‏ بشر را دارد، تعاليم نظرى را با منش‏هاى تربيتى پيوند داده است. با داورى قاطع به اختلاف آرا پايان مى‏دهد. سير عمودى پديده‏ها را تبيين مى‏كند و بشر را از نوآورى‏هاى معرفتى سيراب مى‏گرداند.2
اهل بيت ميزان هدايتند و راه هدايت‏ را بر روى انسان آشكار مى‏سازند. پس، هر كس مى‏خواهد از دانش الهى بهره برد بايد به اهل‏بيت رجوع كند و هر كس در پى شناخت مسير ديندارى است بايد از اهل‏بيت كه نگهبانان دين خدايند، مسير درست را بشناسد. خداوند آنان را جانشين خود در زمين كرد و به وسيله آنان حجت را بر بندگانش تمام نمود تا هر كه خواهان قرب به خداست، از آنان پيروى كند و عذرى براى او نباشد. 3

————————————-

1-نجارزادگان‏ ، فتح الله ، به سمت خدا ، جلد اول ، چاپ اول ، قم: دفتر نشر معارف ، 1391 ، ص13 .
2- همان ، ص44.
3- همان ص 122.

یکی از مهمترین عواملی که انسان باید به آن توجه کند شکر گذاری از خداوند است به خاطر همه نعمت هایی که عطا فرموده امام نیز در جاهای مختلف دعای عرفه به سپاس گذاری از خداوند مشغول است مانند آنکه می فرماید :
اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَما خَلَقْتَنى فَجَعَلْتَنى سَمیعاً بَصیراً وَلَکَ الْحَمْدُ کَما خَلَقْتَنى فَجَعَلْتَنى خَلْقاً سَوِیّاً رَحْمَهً بى وَقَدْ کُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِیّاً رَبِّ بِما بَرَاءْتَنْى فَعَدَّلْتَ فِطْرَتى رَبِّ بِما اَنْشَاءْتَنى فَاَحْسَنْتَ صُورَتى رَبِّ بِما اَحْسَنْتَ اِلَىَّ وَفى نَفْسى عافَیْتَنى رَبِّ بِما کَلاَْتَنى وَوَفَّقْتَنى رَبِّ بِما اَنـَعْمَتَ عَلَىَّ فَهَدَیْتَنى رَبِّ بِما اَوْلَیْتَنى وَمِنْ کُلِّ خَیْرٍ اَعْطَیْتَنى رَبِّ بِما اَطْعَمْتَنى وَسَقَیْتَنى رَبِّ بِما اَغْنَیْتَنى وَاَقْنَیْتَنى رَبِّ بِما اَعَنْتَنى وَاَعْزَزْتَنى ؛ خدايا تو را سپاس، مرا آفريدى، و شنوا و بينا قرار دادى، و تو را سپاس كه مرا پديد آوردى، و از روى رحمت، آفريد ه ای متناسب قرار دادى، درحالیكه از آفرينش من بی نياز بودى، پروردگارا به اينكه مرا پديد آوردى.
پس در خلقتم تناسب نهادى، پروردگارا به اينكه آفرينشم را آغاز نمودى، و صورتم را نيكو نمودى، پروردگارا به اينكه به من احسان كردى و در خويشتنم عافيت نهادى، پروردگارا به اينكه محافظتم تمودى و موّفقم داشتى، پروردگارا به اينكه بر من نعمت بخشيدى و راهنمايى ام نمودى، پروردگارا به اينكه سزاوار احسانم كردى، و از هر خيری عطايم كردى، پروردگارا به اينكه مرا خوراندى و نوشاندى، پروردگارا به اينكه بی نيازم ساختى و اندوخته ام بخشيدى، پروردگارا به اينكه ياریام نمودى و عزّتم بخشيدى … .
سنت الهى اين است كه اگر انسان در برابر نعمت‏هاى الهى سپاسگذارى‏ نكند، آن را به درستى مورد توجه قرار نداده و از آن استفاده صحيح نكند و به كفران نعمت روى آورد، گرفتار نقمت و عذاب الهى خواهد شد . 1
بدون شك خداوند در برابر نعمتهايى كه به ما مى‏بخشد نيازى به شكر ما ندارد، و اگر دستور به شكرگزارى داده آن هم موجب نعمت ديگرى بر ما و يك مكتب عالى تربيتى است.
حقيقت شكر تنها تشكر زبانى يا گفتن” الحمد للَّه” و مانند آن نيست، بلكه شكر داراى سه مرحله است نخستين مرحله آن است كه به دقت بينديشيم كه بخشنده نعمت كيست؟ اين توجه و ايمان و آگاهى پايه اول شكر است، و از آن كه بگذريم مرحله زبان فرا مى‏رسد، ولى از آن بالاتر مرحله عمل است، شكر عملى آن است كه درست بينديشيم كه هر نعمتى براى چه هدفى به ما داده شده است آن را در مورد خودش صرف كنيم كه اگر نكنيم كفران نعمت كرده‏ايم .2

————————————-

1-گروهى از مولفان، پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، جلد4 ، دفتر نشر معارف : قم ، ص64.
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد 10 ، ص278.

مورد دیگر تربیتی در دعای عرفه رضایت به رضای خداوند است امام حسین (علیه السلام) در این دعا می فرمایند :
اَللّهُمَّ … وَخِرْلى فى قَضآئِكَ وَبارِكْ لى فى قَدَرِكَ حَتّى لا احِبَّ تَعْجيلَ ما اَخَّرْتَ وَلا تَاْخيرَ ما عَجَّلْتَ ؛ خدایا خير در قضايت را برايم اختيار كن، و به من در تقديرت بركت ده، تا تعجيل آنچه را تو به تأخير انداختى نخواهم، و تأخير آنچه را تو پيش انداختى ميل نكنم .
انسان مسلمان به طور طبيعى مدلى را كه بيشترين بندگى در آن اشراب شده باشد و بيشترين هماهنگى را با دستيابى به قرب الهى داشته باشد در زندگى فردى و اجتماعى خود مطلوب مى‏داند. مثلًا در انتخاب لباس و نوع پوشش به رضاى‏ خدا و تقويت صفت بندگى توجه مى‏كند در حالى‏كه يك انسان لذت‏جوى هوس‏پرست فقط به راحتى و لذت‏جويى خود توجه مى‏كند و لباسى تنگ و تُنُك انتخاب مى‏كند با تركيبى از پوشيدگى و برهنگى كه بيشترين خيال‏انگيزى و التذاذ را پديد آورد.
اسلامى بودن آداب و توحيدى بودن شيوه زندگى به اين معناست كه سبك زندگى بتواند بسترساز «عبوديت الهى» در حيات انسانى باشد .1
كار نيك زمانی ارزش دارد كه رضاى‏ خدا را جلب كند، نه فقط رضاى مردم را.
این حدیث امام یک عامل تربیتی دیگر را نیز میگوید و آن صبور بودن است .

————————————-

1-احمد حسين شريفى، هميشه بهار،دفتر نشر معارف - قم، چاپ: 1، 1391 ص34.

یکی از نکاتی که باید در رابطه با خدا مد نظر داشته باشیم این است که همیشه خدا را عظیم و بزرگ ببینم و خود را کوچک و حقیر در دعای عرفه آمده است :
اِلهى مِنّى ما یَلیقُ بِلُؤْمى وَمِنْکَ ما یَلیقُ بِکَرَمِکَ ؛خدايا از من است آنچه سزاوار پستى من است، و از توست آنچه شايسته بزرگوارى توست .
آن که یک عظمتی را درک میکند در مقابل عظمت‏ خدا، وقتى كه خودشان را حساب مى‏كنند، مى‏بينند كه هيچ نيستند و هيچ ندارند .
شکسته نفسی و خود را حقیر شمردن وذلیل و پست دانستن ؛ بهترین صفت از صفات کمالات است. و فایده آن دردنیا و آخرت بی حد و حصر است، و هر که به مرتبه بلندی یا رتبه ارجمندی رسید به وسیله این صفت رسید. و هیچ کسی خود را ذلیل نشمرد مگر اینکه خدا عزیزش شمرد. واحدی خود را نیفکند، مگر اینکه خدا او را برداشت و بلند کرد. .1
اين نكته نيز شايان توجه است كه معنى اعتقاد به بزرگى‏ خدا اين نيست كه او را در مقايسه با موجودات ديگر برتر و بالاتر بدانيم بلكه چنين مقايسه‏اى اصلا غلط است، ما بايد او را برتر از آن بدانيم كه با چيزى قابل مقايسه‏ باشد .2

————————————-

1-نراقی، احمد ، معراج السعاده ، انتشارات هجرت ، قم :1378 ، ص267.
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد 12 ، ص331 .

یکی از نکات مهم تربیتی در دعای عرفه که امام حسین (علیه السلام ) بیان میکنند توکل کردن بر خداست در دعای عرفه آمده :
اِلهى … فَانْصُرْنى وَعَلَیْکَ اَتَوَکَّلُ فَلا تَکِلْنى وَاِیّاکَ اَسْئَلُ ؛ مرا يارى ده، و بر تو توّكل میكنم، پس مرا وامگذار، و از تو درخواست میكنم.
و همچنین در قسمت دیگرآن آمده ؛ اِلهى کَیْفَ اَخیبُ وَاَنْتَ اَمَلى اَمْ کَیْفَ اُهانُ وَعَلَیْکَ مُتَّکَلى .
خدايا من چگونه نااميد شوم و حال آنكه تو آرزوى منى، يا چگونه خوار گردم درصورتیكه اعتمادم بر توست .
كسى كه دوست دارد قوى‏ترين مردم باشد، پس، بايد به خداوند توكّل‏ كند.
هر چه منبع قدرت، قوى‏تر و شكست ناپذيرتر باشد، فرد نيز قدرتمندتر و شكست ناپذيرتر مى‏گردد. خداوند، قدرت مطلق است و لذا توكّل بر او نيز شما را قوى‏ترين خواهد ساخت‏ .1
البته معناى توكل‏ اين نيست كه انسان از وسائل و اسباب پيروزى كه خداوند در جهان ماده در اختيار او گذاشته است، صرفنظر كند چنان كه در حديثى از پيغمبر اكرم ص نقل شده است كه هنگامى كه يك نفر عرب، پاى شتر خود را نبسته بود و آن را بدون محافظ رها ساخته بود و اين كار را نشانه توكل‏ بر خدا مى‏دانست به او فرمود: اعقلها و توكل‏ ؛ يعنى پايش را ببند و سپس توكل كن .
بلكه منظور اين است كه انسان در چهار ديوار عالم ماده، و محدوده قدرت و توانايى خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمايت و لطف پروردگار بدوزد، اين توجه مخصوص، آرامش و اطمينان و نيروى فوق العاده روحى و معنوى به انسان مى‏بخشد كه در مواجهه با مشكلات اثر عظيمى خواهد داشت‏ .2

————————————-

1-عباس پسنديده، هنر رضايت از زندگى، دفتر نشر معارف ، قم، چاپ: 9، 1390 ، صفحه 159 .
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد3 ، ص149 .

یکی از کارهایی که انسن همواره باید انجام دهد توبه وطلب آمرزش از خداوند است که امام در دعای عرفه به این نکته اشاره میکند و می فرماید :
اَللّهُمَّ اجْعَلْنا فى هذَا الْوَقْتِ مِمَّنْ سَئَلَکَ فَاَعْطَیْتَهُ وَشَکَرَکَ فَزِدْتَهُ وَتابَ اِلَیْکَ فَقَبِلْتَهُ وَتَنَصَّلَ اِلَیْکَ مِنْ ذُنُوبِهِ کُلِّها فَغَفَرْتَها لَهُ یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ ؛
خدايا در اين وقت ما را از كسانى قرار ده كه از تو درخواست كردند، و تو به آنان عطا فرمودی و تو را شكر نمودند پس بر آنان افزودى و به سويت بازگشتند و آنان را پذيرفتى، و به سوى تو از همه گناهانشان بيزاى جستند پس همه گناهانشان را آمرزيدی اى داراى بزرگى و بزرگوارى.
ممكن است كسى بگويد ما كه جوانيم و هنوز عمرى از ما نگذشته كه مثل شماها گناه زيادى كرده باشيم و محتاج توبه باشيم. نه، اين درست نيست؛ توبه وظيفه هميشگى انسان است؛ پاك‏ترين انسان‏ها هم بايد توبه كنند.
توبه يعنى برگشت به خدا، برگشت از راه خطا، توجه دادن دل به پروردگار و رو را به طور كامل به خدا كردن.1
هر كس در پايان هر روز يا هفته و ماه و سال، كارهاى خود را حسابرسى كند و عملكرد خود را در مورد خوبى‏ها و بدى‏ها و طاعت و نافرمانى را دقيقاً محاسبه كند و همانند تاجرى دقيق كه در پايان روز يا هفته و ماه و سال، حساب‏هاى تجارى خود را بررسى مى‏كند و سود و زيان خويش را مورد مطالعه قرار مى‏دهد، به يك محاسبه الهى و معنوى دست زند و همين دقت و موشكافى را در مورد اعمال و رفتارش اعمال نمايد. اگر اعمالش نيك و خداپسند باشد خدا را شكر كند و دوام آن را از خداوند بخواهد و اگر گناه و خلافى از او سرزده از خدا طلب‏ آمرزش‏ كند و از استمرار آن جلوگيرى كند و در جبران آن و محو آثارش بكوشد.2

————————————-

1-حسن قدوسى‏زاده، نكته هاى ناب، جلد4 ، دفتر نشر معارف : قم ، چاپ 12، 1390 ، ص60 .
2-گروهى از مولفان، پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، جلد45، دفتر نشر معارف : قم ، ص41 .

یکی از موارد تربیتی که امام حسین (علیه السلام ) در دعای عرفه بیان میکنند خوف (ترس ) از خدا است .
امام می فرمایند : اَللّهُمَّ اجْعَلْنى اَخْشاكَ كَانّى أَراكَ وَاَسْعِدْنى بِتَقويكَ وَلا تُشْقِنى بِمَعْصِيَتِكَ …
خدايا چنانم كن كه از تو بترسم گويا كه تو را میبينم، و با پرهيزگارى مرا خوشبخت گردان، و به نافرمانى ات بدبختم مكن …

انسان بايد ازخدا بترسد و دل مؤمن بايد لبريز از اين گونه ترس باشد ؛ البته ترس ازخدا از آن جهت نيست كه خدا- نعوذ بالله- موجود ترسناكى است ، ترس از خدا معانى و مراتبى دارد . يك معناى ترس از خدا ، ترس از خشم خدا و عذاب خدا در دنيا و آخرت است و منشأ خشم و عذاب الهى ، نافرمانى بشر است . انسان اگر از قدرت برترى بترسد نافرمانى‏ نمى‏كند و چه قدرتى به قدرت الهى مى‏رسد و بلكه چه قدرتى قابل مقايسه با قدرت قاهر الهى است ، بنابراين بايد ترس از خدا مانع نافرمانى بشر گردد . نيز ترس از خدا به همين معنا در جايى صادق است كه انسان در صدد فرمانبرى بر آمده ؛ اما از انجام فرمان آنچنان كه بايسته است كوتاهى كرده و تمام همّت ، توان و توجه خود را براى فرمانبرى به كار نبرده است ، بازبايد ترسيدكه مبادا چنين اطاعتِ دست و پا شكسته‏اى مقبول حضرت حق نيفتد و در نتيجه فرمانبرى به شمار نيايد و پاداشى بر آن مترتب نشود وعذابى را از انسان دفع نكند يا درجه مورد انتظارى را براى او نسازد ، چنين خوفى به معناى دلهره داشتن ازرد و قبول اعمال در درگاه خداست ، نتيجه چنين ترسى دقّت بيشتر در درستى اعمال و افزودن بر طاعت و درجه اخلاص نيّت است .
اگر انسان چنين ترسى در دل نداشته باشد ، خاطرش از ناحيه خدا و قبولى اعمال جمع باشد، سستى و سهل انگارى مى‏كند ، عمل نيك خود را ارزشمند وممتاز مى‏شمارد ، يا گناه خود را ناچيز و قابل چشم پوشى مى‏انگارد ، در نتيجه از گناه هراسى نخواهد داشت و برگناهان مى‏افزايد و در اصلاح خود و بهبود كيفيت اعمال خود نخواهد كوشيد و بر كمال خويش نمى‏افزايد .
از مطالب بالا استفاده مى‏شود كه خصلت‏خوف ، از ويژگى‏هاى ممتازبندگان خاص خداوند رحمان و از ارزش هاى سازنده و والاى انسانى‏است‏خوف تنها به زبان و حالت نيست ، بلكه خوف كامل آن است كه‏آثارش در عمل ديده شود و عامل نيرومند و اهرمى قوى براى دورى‏از گناهان گردد .
و اگر انسان چنین کند قطعا به دنبال آن پرهیز کاری نیز خواهد آمد .1

————————————-

1-یوسفیان ، نعمت الله (و الهامی‌نیا، علی‌اصغر) ، اخلاق اسلامی ، جلد1 ، قم : :اداره آموزشهاي عقيدتي سياسي نمايندگي ولي فقيه در سپاه ، 1376 ، ص110. ( گرفته شده از پایان نامه اینجانب )