یکی از نکاتی که باید در رابطه با خدا مد نظر داشته باشیم این است که همیشه خدا را عظیم و بزرگ ببینم و خود را کوچک و حقیر در دعای عرفه آمده است :
اِلهى مِنّى ما یَلیقُ بِلُؤْمى وَمِنْکَ ما یَلیقُ بِکَرَمِکَ ؛خدايا از من است آنچه سزاوار پستى من است، و از توست آنچه شايسته بزرگوارى توست .
آن که یک عظمتی را درک میکند در مقابل عظمت‏ خدا، وقتى كه خودشان را حساب مى‏كنند، مى‏بينند كه هيچ نيستند و هيچ ندارند .
شکسته نفسی و خود را حقیر شمردن وذلیل و پست دانستن ؛ بهترین صفت از صفات کمالات است. و فایده آن دردنیا و آخرت بی حد و حصر است، و هر که به مرتبه بلندی یا رتبه ارجمندی رسید به وسیله این صفت رسید. و هیچ کسی خود را ذلیل نشمرد مگر اینکه خدا عزیزش شمرد. واحدی خود را نیفکند، مگر اینکه خدا او را برداشت و بلند کرد. .1
اين نكته نيز شايان توجه است كه معنى اعتقاد به بزرگى‏ خدا اين نيست كه او را در مقايسه با موجودات ديگر برتر و بالاتر بدانيم بلكه چنين مقايسه‏اى اصلا غلط است، ما بايد او را برتر از آن بدانيم كه با چيزى قابل مقايسه‏ باشد .2

————————————-

1-نراقی، احمد ، معراج السعاده ، انتشارات هجرت ، قم :1378 ، ص267.
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد 12 ، ص331 .

یکی از نکات مهم تربیتی در دعای عرفه که امام حسین (علیه السلام ) بیان میکنند توکل کردن بر خداست در دعای عرفه آمده :
اِلهى … فَانْصُرْنى وَعَلَیْکَ اَتَوَکَّلُ فَلا تَکِلْنى وَاِیّاکَ اَسْئَلُ ؛ مرا يارى ده، و بر تو توّكل میكنم، پس مرا وامگذار، و از تو درخواست میكنم.
و همچنین در قسمت دیگرآن آمده ؛ اِلهى کَیْفَ اَخیبُ وَاَنْتَ اَمَلى اَمْ کَیْفَ اُهانُ وَعَلَیْکَ مُتَّکَلى .
خدايا من چگونه نااميد شوم و حال آنكه تو آرزوى منى، يا چگونه خوار گردم درصورتیكه اعتمادم بر توست .
كسى كه دوست دارد قوى‏ترين مردم باشد، پس، بايد به خداوند توكّل‏ كند.
هر چه منبع قدرت، قوى‏تر و شكست ناپذيرتر باشد، فرد نيز قدرتمندتر و شكست ناپذيرتر مى‏گردد. خداوند، قدرت مطلق است و لذا توكّل بر او نيز شما را قوى‏ترين خواهد ساخت‏ .1
البته معناى توكل‏ اين نيست كه انسان از وسائل و اسباب پيروزى كه خداوند در جهان ماده در اختيار او گذاشته است، صرفنظر كند چنان كه در حديثى از پيغمبر اكرم ص نقل شده است كه هنگامى كه يك نفر عرب، پاى شتر خود را نبسته بود و آن را بدون محافظ رها ساخته بود و اين كار را نشانه توكل‏ بر خدا مى‏دانست به او فرمود: اعقلها و توكل‏ ؛ يعنى پايش را ببند و سپس توكل كن .
بلكه منظور اين است كه انسان در چهار ديوار عالم ماده، و محدوده قدرت و توانايى خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمايت و لطف پروردگار بدوزد، اين توجه مخصوص، آرامش و اطمينان و نيروى فوق العاده روحى و معنوى به انسان مى‏بخشد كه در مواجهه با مشكلات اثر عظيمى خواهد داشت‏ .2

————————————-

1-عباس پسنديده، هنر رضايت از زندگى، دفتر نشر معارف ، قم، چاپ: 9، 1390 ، صفحه 159 .
2-مكارم شيرازى ، ناصر، تفسير نمونه، جلد3 ، ص149 .

یکی از کارهایی که انسن همواره باید انجام دهد توبه وطلب آمرزش از خداوند است که امام در دعای عرفه به این نکته اشاره میکند و می فرماید :
اَللّهُمَّ اجْعَلْنا فى هذَا الْوَقْتِ مِمَّنْ سَئَلَکَ فَاَعْطَیْتَهُ وَشَکَرَکَ فَزِدْتَهُ وَتابَ اِلَیْکَ فَقَبِلْتَهُ وَتَنَصَّلَ اِلَیْکَ مِنْ ذُنُوبِهِ کُلِّها فَغَفَرْتَها لَهُ یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ ؛
خدايا در اين وقت ما را از كسانى قرار ده كه از تو درخواست كردند، و تو به آنان عطا فرمودی و تو را شكر نمودند پس بر آنان افزودى و به سويت بازگشتند و آنان را پذيرفتى، و به سوى تو از همه گناهانشان بيزاى جستند پس همه گناهانشان را آمرزيدی اى داراى بزرگى و بزرگوارى.
ممكن است كسى بگويد ما كه جوانيم و هنوز عمرى از ما نگذشته كه مثل شماها گناه زيادى كرده باشيم و محتاج توبه باشيم. نه، اين درست نيست؛ توبه وظيفه هميشگى انسان است؛ پاك‏ترين انسان‏ها هم بايد توبه كنند.
توبه يعنى برگشت به خدا، برگشت از راه خطا، توجه دادن دل به پروردگار و رو را به طور كامل به خدا كردن.1
هر كس در پايان هر روز يا هفته و ماه و سال، كارهاى خود را حسابرسى كند و عملكرد خود را در مورد خوبى‏ها و بدى‏ها و طاعت و نافرمانى را دقيقاً محاسبه كند و همانند تاجرى دقيق كه در پايان روز يا هفته و ماه و سال، حساب‏هاى تجارى خود را بررسى مى‏كند و سود و زيان خويش را مورد مطالعه قرار مى‏دهد، به يك محاسبه الهى و معنوى دست زند و همين دقت و موشكافى را در مورد اعمال و رفتارش اعمال نمايد. اگر اعمالش نيك و خداپسند باشد خدا را شكر كند و دوام آن را از خداوند بخواهد و اگر گناه و خلافى از او سرزده از خدا طلب‏ آمرزش‏ كند و از استمرار آن جلوگيرى كند و در جبران آن و محو آثارش بكوشد.2

————————————-

1-حسن قدوسى‏زاده، نكته هاى ناب، جلد4 ، دفتر نشر معارف : قم ، چاپ 12، 1390 ، ص60 .
2-گروهى از مولفان، پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، جلد45، دفتر نشر معارف : قم ، ص41 .

یکی از موارد تربیتی که امام حسین (علیه السلام ) در دعای عرفه بیان میکنند خوف (ترس ) از خدا است .
امام می فرمایند : اَللّهُمَّ اجْعَلْنى اَخْشاكَ كَانّى أَراكَ وَاَسْعِدْنى بِتَقويكَ وَلا تُشْقِنى بِمَعْصِيَتِكَ …
خدايا چنانم كن كه از تو بترسم گويا كه تو را میبينم، و با پرهيزگارى مرا خوشبخت گردان، و به نافرمانى ات بدبختم مكن …

انسان بايد ازخدا بترسد و دل مؤمن بايد لبريز از اين گونه ترس باشد ؛ البته ترس ازخدا از آن جهت نيست كه خدا- نعوذ بالله- موجود ترسناكى است ، ترس از خدا معانى و مراتبى دارد . يك معناى ترس از خدا ، ترس از خشم خدا و عذاب خدا در دنيا و آخرت است و منشأ خشم و عذاب الهى ، نافرمانى بشر است . انسان اگر از قدرت برترى بترسد نافرمانى‏ نمى‏كند و چه قدرتى به قدرت الهى مى‏رسد و بلكه چه قدرتى قابل مقايسه با قدرت قاهر الهى است ، بنابراين بايد ترس از خدا مانع نافرمانى بشر گردد . نيز ترس از خدا به همين معنا در جايى صادق است كه انسان در صدد فرمانبرى بر آمده ؛ اما از انجام فرمان آنچنان كه بايسته است كوتاهى كرده و تمام همّت ، توان و توجه خود را براى فرمانبرى به كار نبرده است ، بازبايد ترسيدكه مبادا چنين اطاعتِ دست و پا شكسته‏اى مقبول حضرت حق نيفتد و در نتيجه فرمانبرى به شمار نيايد و پاداشى بر آن مترتب نشود وعذابى را از انسان دفع نكند يا درجه مورد انتظارى را براى او نسازد ، چنين خوفى به معناى دلهره داشتن ازرد و قبول اعمال در درگاه خداست ، نتيجه چنين ترسى دقّت بيشتر در درستى اعمال و افزودن بر طاعت و درجه اخلاص نيّت است .
اگر انسان چنين ترسى در دل نداشته باشد ، خاطرش از ناحيه خدا و قبولى اعمال جمع باشد، سستى و سهل انگارى مى‏كند ، عمل نيك خود را ارزشمند وممتاز مى‏شمارد ، يا گناه خود را ناچيز و قابل چشم پوشى مى‏انگارد ، در نتيجه از گناه هراسى نخواهد داشت و برگناهان مى‏افزايد و در اصلاح خود و بهبود كيفيت اعمال خود نخواهد كوشيد و بر كمال خويش نمى‏افزايد .
از مطالب بالا استفاده مى‏شود كه خصلت‏خوف ، از ويژگى‏هاى ممتازبندگان خاص خداوند رحمان و از ارزش هاى سازنده و والاى انسانى‏است‏خوف تنها به زبان و حالت نيست ، بلكه خوف كامل آن است كه‏آثارش در عمل ديده شود و عامل نيرومند و اهرمى قوى براى دورى‏از گناهان گردد .
و اگر انسان چنین کند قطعا به دنبال آن پرهیز کاری نیز خواهد آمد .1

————————————-

1-یوسفیان ، نعمت الله (و الهامی‌نیا، علی‌اصغر) ، اخلاق اسلامی ، جلد1 ، قم : :اداره آموزشهاي عقيدتي سياسي نمايندگي ولي فقيه در سپاه ، 1376 ، ص110. ( گرفته شده از پایان نامه اینجانب )

امام بزرگوار در دعای عرفه میفرمایند :
اِلهى کُلَّما اَخْرَسَنى لُؤْمى اَنْطَقَنى کَرَمُکَ وَکُلَّما ایَسَتْنى اَوْصافى اَطْمَعَتْنى مِنَنُکَ .
خدايا هر زمان فرومايگی ام از سخن مرا بازداشت، كرم تو گويايم نمود، و هروقت اوصافم نااميدم كرد، نعمت هايت به طمعم انداخت.
یکی از عوامل تربیتی که امام در قالب دعا به ما یاد آور میشود این است که همواره در حالت خوف و رجا باشیم .
در مسئله خوف و رجاء مؤمن بايد هميشه ، هم اميدوار باشد و هم خائف ، هم‏ خوشبين باشد و هم نگران ، مقصود اين است كه مؤمن همواره بايد نسبت به‏ طغيان نفس اماره و تمايلات سركش خود خائف (ترسو) باشد كه زمام را از كف عقل‏ و ايمان نگيرد و نسبت به ذات خداوند اعتماد و اطمينان و اميدواری داشته‏ باشد كه همواره به او مدد خواهد كرد .1
جالب اين است كه در بعضى از آيات قرآن در موردرجا و اميد نام اللَّه ذكر شده كه مظهر هيبت و عظمت است (لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ- احزاب- 21) اشاره به اينكه هم رجا بايد با خوف آميخته شود و هم خوف با رجا .2

————————————-
1-مكارم شيرازي ،‌ناصر ، تفسيرنمونه ، جلد18 ، صفحه220.

2-مطهري ، مرتضي ، ده گفتار ، چاپ پنجم ، (بي جا) : انتشارات صدر ، 1368 ، صفحه18. ( گرفته شده از پایان نامه اینجانب )

دعای عرفه یکی از معجزات فکری امام حسین(ع) و عرفان ناب اهل بیت(ع) است.
امام حسین (ع) ، عوامل مهم تربیتی را در سراسر دعای عرفه بیان میکنند که اگر بخواهیم وارد بطن هر کدام از جملات شویم معنای عمیقی را میتوان از آن ها برداشت کرد هر کلمه و هر جمله بیانگر یک درس عبرت و نکات آموزنده است که ژرفای عمیق این معانی تعداد اندکی را بیان میکنیم این نکات از دعا برداشته شده و بعد مورد تفسیر قرار گرفته است امید است مورد رضایت شما عزیزان قرار گیرد .
آموزه های تربیتی امام حسین (علیه السلام) در دعای عرفه :
1. ترس از خدا
2. بودن در حال خوف و رجا
3. توبه و طلب آمرزش
4. توکل کردن بر خدا
5. حقیر شمردن خود و عظیم شمردن خدا
6. راضی به رضای خدا بودن
7. سپاس گذاری
8. طلب هدایت و خیرو نیکی